Tp4 – polskie oznaczenie pruskiego parowozu towarowego serii G8¹. Oznaczenie Tp oznacza parowóz przeznaczony do pociągów towarowych, o układzie osi D (0-4-0).
Lokomotywy G8¹ były najliczniejszą i najbardziej udaną – obok równie słynnej P8 (PKP Ok1) – serią pruskich parowozów, wyprodukowaną w ilości ponad 4500 egzemplarzy w latach 1910-1922[1]. Była to również ostatnia, najdojrzalsza konstrukcja tradycyjnej silnej pruskiej lokomotywy towarowej z czterema osiami wiązanymi bez osi tocznych, poprzedzona wieloma odmianami serii G7, G8 i G9 obecnymi na PKP jako pozostałe serie Tp niemieckiego pochodzenia. W odróżnieniu od wcześniejszych maszyn tej rodziny, G8.1 miała nowy, wydajny kocioł o ciśnieniu 14 atmosfer, zwiększony do 4,7 m stały rozstaw osi, większe cylindry i średnicę kół. Wersje produkowane w kolejnych latach różniły się m.in. wyglądem kabiny, ilością i rozmieszczeniem kołpaków na kotle i osprzętu kotła. Typowy tender 17C1 mieścił 16,5 m³ wody i 7 ton węgla.
Po I wojnie światowej na kolejach niemieckich lokomotywy te otrzymały oznaczenie serii 55.25–56 i 55.58. Poza Niemcami, lokomotywy te trafiły do wielu krajów europejskich – w największej ilości do Polski, Francji i Belgii w ramach reparacji wojennych. Do Polski trafiło 459 sztuk po 1918 r[1]. Szereg kolei po I wojnie światowej zamówiło dodatkowo nowe lokomotywy tej serii – m.in. PKP 50 sztuk. Lokomotywa prowadziła na poziomym torze pociąg o masie 1150 ton z prędkością 55 km/h, 650 ton na wzniesieniu 10 promili z prędkością 25 km/h, 450 ton na wzniesieniu 20 promili z prędkością 20 km/h. Nacisk osi 17,5 tony ograniczał jej zastosowanie do linii głównych. Do 1930 r. Tp4 i inne maszyny, takie jak Tr20, Tr21, Tw1, Tw11 oraz Tw12 były podstawowym środkiem lokomocji wykorzystywanym na kolei. Maszyny te zostały wyparte przez Ty23[1].
Typowa dla maszyn pozbawionych osi prowadzącej niespokojna jazda ograniczała prędkość maksymalną. Dla jej zwiększenia (i zmniejszenia nacisku osiowego) w latach międzywojennych 691 maszyn tej serii przebudowano w Niemczech na serię 562-8 (PKP Tr5) przesuwając osie z cylindrami do tyłu i dodając wózek Kraussa-Helmholza z serii 24/64/86 (PKP Oi2/OKl2/TKt3). Podobnie jak starsze konstrukcje pruskich parowozów, G8¹ miał możliwość pracy na łukach o promieniu 100 m dzięki odpowiednio dobranej przesuwności osi, co pozwalało na jego zastosowanie na bocznicach przemysłowych.
W PKP lokomotywy te oznaczone jako Tp4, przed II wojną światową w ilości 459 egzemplarzy były podstawą trakcji towarowej, w miarę upływu czasu wspomagane przez nowe polskie konstrukcje Tr21 i Ty23. Po 1945 r. do PKP trafiły 288 lokomotywy (w tym tylko nieliczne z przedwojennych polskich)[1].
Tp4 z założenia przeznaczone były do obsługi pociągów towarowych na równinnych liniach głównych, jednak w miarę wzrostu ich masy i oczekiwanej szybkości ustąpiły pola silniejszym, nowym lokomotywom i znalazły swoje miejsce w ciężkiej pracy manewrowej – na długie dziesięciolecia, tam też stopniowo ustępując pola kolejnym generacjom nowszych parowozów wypieranych przez trakcję spalinową i elektryczną z głównych szlaków[1].
W miarę wycofywania tej serii przez PKP (ok. 1970 r.) lokomotywy chętnie kupowała kolej piaskowa PMPiPW okręgu katowickiego i przedsiębiorstwa mające rozbudowane koleje zakładowe. Parowóz Tp4-148 należący do Przedsiębiorstwa Materiałów Podsadzkowych Przemysłu Węglowego dotrwał na kolei piaskowej w czynnej służbie do 26 listopada 1983 r., obecnie stoi jako pomnik w Pyskowicach. Parowozy Tp4-148 oraz Tp4-217 należą do Muzeum Kolejnictwa w Warszawie[1]. Zachowany w stanie czynnym jest za to pokrewny parowóz Tr5-65 (obecnie stacjonuje w Wolsztynie).
Dane techniczne[1] [[[Tp4|edytuj]]][]
- średnica cylindrów – 600 mm
- skok tłoka – 660 mm
- średnica kół napędnych – 1350 mm
- ciśnienie pary w kotle – 14 at
- powierzchnia ogrzewalna kotła – 140,5 m²
- powierzchnia przegrzewcza – 46,0 m²
- powierzchnia rusztu – 2,7 m²
- masa służbowa – 69,9 t
- prędkość konstrukcyjna – 55 km/h
- tender serii – 17 Cl
- pojemność skrzyni na wodę – 16,5 m³
- pojemność skrzyni na węgiel – 7,0 t
- masa służbowa – 45,5 t
- masa służbowa – 35,9 t